Cypr kojarzy się głównie z wakacyjnym rajem i korzystnym systemem podatkowym, ale jego status w Unii Europejskiej budzi sporo wątpliwości. Szczególnie że połowa wyspy pozostaje poza kontrolą rządu w Nikozji, a sytuacja polityczna wciąż jest skomplikowana.
Status Cypru w Unii Europejskiej
Cypr jest pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej od 1 maja 2004 roku. Przystąpił do wspólnoty wraz z dziewięcioma innymi krajami podczas największego rozszerzenia UE w historii. Co więcej, od 2008 roku używa euro jako oficjalnej waluty, zastępując wcześniejszą funtę cypryjską.
Republika Cypru ratyfikowała wszystkie główne traktaty europejskie i uczestniczy we wszystkich instytucjach unijnych. Ma swojego komisarza w Komisji Europejskiej, sześciu deputowanych w Parlamencie Europejskim oraz cztery głosy w Radzie UE.
Cypr jest jedynym podzielonym krajem w Unii Europejskiej – prawo unijne obowiązuje teoretycznie na całej wyspie, ale w praktyce jest zawieszone na północy.
Podział wyspy i jego konsekwencje
Sytuacja Cypru w UE jest wyjątkowa ze względu na podział wyspy. Od 1974 roku północna część pozostaje pod kontrolą Turcji, która nie jest uznawana przez społeczność międzynarodową. Oficjalnie cała wyspa weszła do UE, ale acquis communautaire – czyli prawo unijne – jest zawieszone na północy do czasu rozwiązania konfliktu.
To oznacza praktyczne konsekwencje dla mieszkańców i przedsiębiorców:
- Kontrole graniczne między północną a południową częścią wyspy
- Różne waluty – euro na południu, lira turecka na północy
- Oddzielne systemy prawne i administracyjne
- Ograniczenia w handlu i przepływie towarów
Strefa buforowa ONZ
Między obiema częściami wyspy rozciąga się strefa buforowa ONZ o długości 180 kilometrów. To najbardziej zmilitaryzowana granica w Europie, patrolowana przez siły pokojowe ONZ od pół wieku. W praktyce oznacza to, że turyści mogą swobodnie przekraczać granicę w wyznaczonych punktach, ale mieszkańcy mają ograniczone możliwości.
Strefa przechodzi przez centrum Nikozji – jedynej podzielonej stolicy w Europie. Słynna ulica Ledra, główna arteria handlowa miasta, była przecięta murem przez dziesięciolecia.
Proces przystąpienia do UE
Cypr złożył wniosek o członkostwo w UE już w 1990 roku, ale negocjacje trwały aż 13 lat. Główną przeszkodą był właśnie podział wyspy i brak porozumienia między społecznościami grecką i turecką.
Unia długo nalegała na rozwiązanie konfliktu przed akcesją. W 2004 roku przeprowadzono referendum w sprawie planu pokojowego Kofi Annana – sekretarza generalnego ONZ. Paradoksalnie, plan poparli Turcy cypryjscy (65%), ale odrzucili Grecy cypryjscy (76%). Mimo to UE zdecydowała się przyjąć Cypr bez rozwiązania problemu.
Negocjacje akcesyjne
Proces negocjacyjny był jednym z najdłuższych w historii rozszerzeń UE. Cypr musiał dostosować swoje prawo do standardów europejskich w 31 obszarach, od rolnictwa po politykę konkurencji. Szczególnie trudne okazały się kwestie:
- Systemu bankowego i przepisów finansowych
- Polityki migracyjnej i kontroli granic
- Standardów środowiskowych
- Prawa własności i roszczeń majątkowych
Cypr w strefie euro
Zaledwie cztery lata po wstąpieniu do UE Cypr przyjął euro jako oficjalną walutę. To był rekordowo szybki proces – szybszy niż w przypadku większości „starych” członków unii gospodarczej i walutowej.
Przejście na euro przebiegło stosunkowo gładko, choć wiązało się ze wzrostem cen. Funt cypryjski był walutą stabilną, powiązaną z koszykiem walut europejskich już od lat 90. To ułatwiło konwergencję gospodarczą.
Cypr spełnił kryteria z Maastricht szybciej niż większość krajów przyjętych w 2004 roku, głównie dzięki stabilnej polityce fiskalnej i niskiej inflacji.
Kryzys bankowy 2013 roku
Członkostwo w strefie euro nie uchroniło Cypru przed poważnym kryzysem finansowym. W 2013 roku kraj znalazł się na skraju bankructwa z powodu nadmiernego zadłużenia banków w greckie obligacje skarbowe.
UE i MFW udzieliły pomocy finansowej w wysokości 10 miliardów euro, ale za cenę drastycznych reform. Po raz pierwszy w historii unii walutowej zastosowano „bail-in” – obciążenie kosztami ratowania banków ich wierzycieli i deponentów z największymi kontami.
Korzyści z członkostwa
Mimo problemów, członkostwo w UE przyniosło Cyprowi wymierne korzyści. PKB per capita wzrósł z 16 tysięcy euro w 2004 roku do ponad 28 tysięcy euro obecnie – to jeden z najszybszych wzrostów wśród krajów przyjętych w 2004 roku.
Najważniejsze korzyści to:
- Dostęp do jednolitego rynku – swoboda przepływu towarów, usług, kapitału i osób
- Fundusze strukturalne – ponad 1,2 miliarda euro na lata 2021-2027
- Stabilność prawna – harmonizacja z prawem unijnym zwiększyła pewność inwestorów
- Ochrona konsumentów – wyższe standardy bezpieczeństwa produktów i usług
Rozwój sektora usług finansowych
Szczególnie dynamicznie rozwinął się sektor usług finansowych. Cypr stał się ważnym centrum offshore’owym, korzystając z korzystnych umów o unikaniu podwójnego opodatkowania z ponad 60 krajami. Choć niektóre z tych rozwiązań były później ograniczane przez przepisy unijne, wyspa utrzymała pozycję regionalnego centrum finansowego.
Sektor usług finansowych stanowi obecnie około 7% PKB kraju – to jeden z najwyższych wskaźników w UE. Przyciąga głównie firmy z Rosji, Ukrainy i innych krajów byłego ZSRR.
Wyzwania i perspektywy
Głównym wyzwaniem pozostaje nieuregulowany status północnej części wyspy. Każda zmiana rządu w Turcji lub na Cyprze budzi nadzieje na przełom, ale postępy są minimalne. Problem komplikuje się dodatkowo przez odkrycie złóż gazu ziemnego na cypryjskim szelfie kontynentalnym.
Turcja nie uznaje wyłącznej strefy ekonomicznej Cypru i prowadzi własne poszukiwania, co prowadzi do napięć z UE. Bruksela wielokrotnie nakładała sankcje na tureckie firmy za „nielegalne wiercenia” na wodach cypryjskich.
Mimo tych problemów Cypr pozostaje stabilnym członkiem UE z rosnącą gospodarką. Pandemia COVID-19 wpłynęła na sektor turystyczny, ale kraj szybko się odbudowuje dzięki wsparciu z europejskiego funduszu odbudowy.